Diplomasi Uzmanı: Elvin Abdurahmanlı Uluslararası hukuk açısından BM sisteminde ‘‘kuvvet kullanma’’ sistemi

Uluslararası hukuk açısından BM sisteminde ‘‘kuvvet kullanma ve Meşru Müdafaa
Elvin ABDURAHMANLI *

Yazar:
Azerbaycan Cumhuriyetinin Diaspora Bakanlığının KARABAKH İS AZERBAİJAN Milli Platformunun Türkiye Koordinatörü ve Diplomasi uzmanı Dr adayı Elvin ABDURAHMANLI
Çalıştığı Konular:

• Diplomasi
• Küresel Terör
• Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler
• Orta Doğu Araştırmaları
• Güvenlik Politikaları
• Anadolu ve Balkan Araştırmaları
• Kafkasya Araştırmaları
• Uluslararası Hukuk

Anahtar Kelimeler: Meşru müdafaa, Stratejik ilişkiler, Dış politika, Güç mücadelesi, Çatışma, Soykırım, Uluslararası Hukuk,
JEL Kodları: N40, F42, F51, H56

Uluslararası hukuk açısından BM sisteminde ‘‘kuvvet kullanma’’ sistemi BM antlaşmasında kuvvet kullanımı 51. Maddenin VII. Bölüm açıklanmıştır.
51. Maddeye göre;
‘‘Bu antlaşmanın hiçbir hükmü, Birleşmiş Milletler üyelerinden birinin silahlı bir saldırıya hedef olması halinde, Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin korunması için gerekli önlemleri alıncaya dek, bu üyenin doğal olan bireysel ya da ortak meşru savunma hakkına halel getirmez. Üyelerin bu meşru savunma hakkını kullanırken aldıkları önlemler hemen Güvenlik Konseyi’ne bildirilir ve Konsey’in işbu Antlaşma gereğince uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için gerek göreceği biçimde her an hareket etme yetki ve görevini hiçbir biçimde etkilemez’’ (United Nations, 2021).

Uluslararası hukukta baktığımız zaman buradaki en önemli konulardan birisi kuvvet kullanımına dair meşru müdafaa hakkının kullanımı olduğunu görmekteyiz. 51. maddede, meşru müdafaanın doğal bir hak olduğu ifade edilmiş ve esas olarak BM Şartı’nda belirtildiği gibi devletin egemenliği uluslararası teamül hukukundan kaynaklanan bir hak olduğuna dile getirilmektedir. BM antlaşmasında meşru müdafaa hakkı 51. Maddede düzenlendiği halde kuvvet kullanımı ile ilişkiye dair uluslararası hukukta farklı yorumlarla ifade edilmektedir. Burada belirtildiği gibi bu maddede her hangi bir eylemin meşru müdafaa kapsamına dahil olması için aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir. Bunlar:
1 Herhangi bir devletten diğer devlete veya devletlere karşı silahlı bir saldırının olması
2 Alınacak söz konusu tedbirlerin BM Güvenlik Konseyi’ne bildirilmesi gerekliliği ve bu zaman içinde Güvenlik Konseyi’nin gerekli tedbirleri almasına kadarki geçen zaman sürecinde meşru müdafaa hakkının sınırlandırılmasıdır söz konusudur.
3 Devletin meşru müdafaa hakkının kendisinin doğal hakkı olduğunu belirtmesidir. (Not bu şart değil uluslararası hukuk çerçevesinde bir husustur).
1945 yılının 26 Haziran tarihinde San Francisco’da imzalanmış ve 110. maddeye uygun olarak 1945 yılının 24 Ekim tarihinde yürürlüğe girmiştir. (Abdurahmanlı & Bağış, 2021)
BM geçen 75 yıl içerisinde Birleşmiş Milletler bünyesinde kuvvet kullanımıyla ilgili en önemli düzenleme BM antlaşmasının 2. Maddesinde yer almaktadır:
“Tüm üyeler, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasi bağımsızlığına karşı, gerekse Birleşmiş Milletlerin amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar (United Nations 51. Charter, 2021).”
Burada en önemli unsur saldırıya uğrayanın burada uğradığı saldırının boyutuna bakılmalı ve karşılık verilen zamana meşru müdafaa sayıla bilmesi için saldırganı hedef alması gerekmektedir. Burada amaç ise yapılacak her hangi bir müdahalenin olası saldırıları önlemektir.

Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 51. maddesinde Önleyici meşru müdafaa konusu:
Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 51. maddesinde Önleyici meşru müdafaa konusu hakkı belirttiğimiz gibi uluslararası hukukta geniş yorumlanmaktadır. Buradaki en önemli husus silahlı saldırının varlığı olmasıdır. Gelişen örf ve adet hukuku, meşru müdafaa hakkı, önleyici meşru müdafaa hakkı bu madde bünyesindedir.
Çoğu kaynaklarda Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 51. maddesinde Önleyici meşru müdafaa konusuna örnek olarak 11 Eylül saldırınsın ardından eski ABD başkanı George Walker Bush tarafından Bush doktrinini gösterilmektedir. Bu doktrin 20 Eylül 2002 tarihinde The National Security Strategy of the United States başlığıyla George Walker Bush tarafından kabul edilmiştir. Bu doktrin kapsamında iki önemli kavramı bünyesinde barındırmaktadır:
• “ön alıcı vuruş” (preemptivestrike)
• “önleyici savaş” (preventivewar)

İlk olarak ön alıcı vuruşu bu doktrin kapsamında şu şekilde açıklanmaktadır: Olası herhangi bir saldırının daha önceden yok belirlenerek edilmesi veya hafifletilmesi için kuvvet kullanımının gerekliliği şarttır. Önleyici savaş kavramı ise şu şekilde ifade edilmektedir: Ola bilecek herhangi bir saldırı hakkında bir belirti veya iz bile olmadığı taktirde saldırı niteliğinde olan bir ihtimalin ortadan kaldırılması amacıyla kuvvet kullanımı şeklinde ifade edilmektedir. Bu doktrin George Walker Bush tarafından 11 Eylül terör saldırısı sonrası kabul edilmiş ve 51. Maddeyle çelişki içerisindedir. Nitekim bu madde The National Security Strategy kapsamında kabul edilmiş ve sadece terör olayları ve terörizme karşı konulan bir meşru müdafaa olarak görülmelidir. Burada doğrudan devlete saldırılması meşru müdafaa hakkıyla bir birinin tutmamaktadır. Bu Terörist saldırılar genelde vur kaç halinde olduğundan dolayı ve kaynağının belli olmadığı için bu saldırının önlenmesi açısından bu doktrin önemlidir.

Kaynaklar:
Abdurahmanlı, E., & Bağış, E. (2021, 01 31). ‘Uluslararası Konjonktürde Mevcut olan Diplomasi Türleri’. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 139-141. 03 30, 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/anadoluakademi/issue/60142/870924 adresinden alındı
Betül Yürük. (2019, 12 11). https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bmden-turkiye-libya-mutabakatina-iliskin-aciklama/1671052. BM’den Türkiye-Libya mutabakatına ilişkin açıklama: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bmden-turkiye-libya-mutabakatina-iliskin-aciklama/1671052 adresinden alındı
Elâ Bilgen. (2016, 04 11). https://birikimdergisi.com/guncel/7627/baris-icin-militarizm-birlesmis-milletler-baris-gucleri. Barış için Militarizm: Birleşmiş Milletler Barış Güçleri: https://birikimdergisi.com/guncel/7627/baris-icin-militarizm-birlesmis-milletler-baris-gucleri adresinden alındı
Haber, T. (2020, 09 29). https://www.trthaber.com/haber/gundem/bm-kararlari-5-ulkenin-cikarina-gore-uygulaniyor-519460.html. BM kararları 5 ülkenin çıkarına göre uygulanıyor: https://www.trthaber.com/haber/gundem/bm-kararlari-5-ulkenin-cikarina-gore-uygulaniyor-519460.html adresinden alındı
United Nations. (2021, 03 31). Chapter VII — Action with respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of Aggression. https://legal.un.org/repertory/art51.shtml adresinden alındı
United Nations 51. Charter. (2021, 03 30). United Nations Charter. https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text adresinden alındı