Kafkasya Jeo-Politiğinde Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ Zaferi

Yazar: Elvin ABDURAHMANLI [1]

Çalıştığı Konular: 

• Küresel Terör
• Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler
• Orta Doğu Araştırmaları
• Güvenlik Politikaları
• Anadolu ve Balkan Araştırmaları
• Kafkasya Araştırmaları

Kurum: Azerbaycan Cumhuriyeti Diaspora Bakanlığı: Karabakh is Azerbaijan Milli Platformunun Türkiye Koordinatörü ve Uluslararası İlişkiler ve İstihbarat Uzmanı:

Anahtar Kelimeler: Stratejik ilişkiler, Dış politika, Güç mücadelesi, Karabağ, Azerbaycan.

JEL Kodları: F42, F51, H56, N40,

    Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu ilk olarak 1988 yılında Sumgayıt olaylarıyla başladı. Nitekim 1988 senesinde SSCB tarafından Dağlık Karabağ arazisine Ermeniler göç politikası çerçevesinde yerleştirilmiştir. 1988 yılında Azerbaycan’ın sanayi şehri olan Sumgayıt şehrinde bir Ermeni uyruklu şahıs tarafından daha önce hazırlanmış bir liste ile bu şehirde yaşayan Ermeni ailelerine karşı suikast düzenledi. Bu şahıs Azerbaycan Polisi tarafından yakalandı ve ilk sorgusunda bu listenin ona Ermenistan siyasetçileri tarafından verildiğini ifade etti. Fakat bu zaman çerçevesinde Ermeni ailelerinin ölüm haberi Dağlık Karabağ’da yaşayan Ermenilere ve Ermenistan’da yaşayan Ermenilere ulaşmış ve Azerbaycan halkına karşı protestolar başlamıştır. 1988 senesinde Dağlık Karabağ’da yaşayan Ermeniler yerli halk Azerbaycanlılara karşı suikastlar düzenlemeye başlamıştır. 1990 senesinde Dağlık Karabağ sorununu çözmek için helikopter ile ŞUŞA şehrine giden Azerbaycanlı siyasetçi ve resmi devlet görevlileri Ermenistan askerleri tarafından düşürülmüştür. 1991 senesinde Azerbaycan Cumhuriyetinin 18 Ekim tarihinde bağımsızlığını kazanmasının ardından Ermenistan ordusu Azerbaycan’a arazileri olan Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 şehre askerî harekât düzenlenmiştir. Ermenistan’ın temel amacı büyük Ermenistan devletinin kurmak olmuştur.

---

[1] Azerbaycan Cumhuriyetinin Diaspora Bakanlığının KARABAKH İS AZERBAİJAN Milli Platformunun Türkiye Cumhuriyeti Resmi Koordinatörü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dr adayı Elvin ABDURAHMANLI

Şekil 1: Azerbaycan Haritası-Dağlık Karabağ

26 Şubat 1992 yılına gelindiğinde Ermeni ordusu gece saatlerinde Hocalı şehrine saldırı düzenlemiş ve Azerbaycanlı sivillere karşı soykırım gerçekleştirmiştir. Soykırım sonucunda Hocalı şehrinde 106 kadın, 424 erkek, 83 çocuk olmak üzere 613 sivili katletmiş, 487 kişi yaralamış ve 150 kişiyi esir almıştır. Ermenistan ordusu tarafından esir alının 150 Azerbaycanlı sivil hakkında 28 yıldır hiçbir bilgi yoktur. Muhtemelen bu sivil Azerbaycanlılar Ermenistan ordusu tarafından öldürülerek asit ile cesetleri yok edilmiştir.

Ermenistan ordusu 1990-1993 yılları arasında Dağlık Karabağ ve etrafında 7 şehri işgal etmiştir. İşgal olunan şehirler:

• ŞUŞA,
• Kelbecer,
• Hocalı,
• Ağdam,
• Gubadlı,
• Zengilan,
• Ağdere,
• Hankendi,
• Hocavent,
• Cebrayıl,
• Fizuli,
• Laçin.

Dağlık Karabağ’a bağlı şehirler:

• ŞUŞA,
• Ağdere,
• Hankenti,
• Hocavent,
• Hocalı.

1993 yılının 30 Nisan tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 822, 853, 874,884 saylı dört kararname kabul ederek Dağlık Karabağ’ı ve işgal olunan 7 şehrin resmi şekilde Azerbaycan toprağı olduğunu belirtti. Bu kararnamelerde Ermenistan’ın kısa sürede bu işgali durdurarak bu arazileri Azerbaycan’a geri verilmesi gerektiği belirtildi.

1991-1993 yılları arasında süren 2 yıllık Dağlık Karabağ savaşında 11557 Azerbaycan askeri şehit oldu Dağlık Karabağ bölgesin dahilinde şehirler olmak üzere toplamda 12 şehir Ermenistan ordusu tarafından işgal olundu. Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarının %20’sini işgali sonucunda 1993 yılında iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kesilmiştir. 1994 yılında ateşkes kararı alınmış fakat Ermenistan işgal ettiği Dağlık Karabağ ve 7 şehri geri vermemiştir. Ermenistan yönetimi 30 yıla kadar süren bir zamandır BMGK kararnamelerini, Madrid prensiplerini uygulamamaktadır ve uluslararası hukuku hiçe sayarak çiğnemektedir. Ateşkesin sağlandığı 1994 yılından günümüze kadar geçen 26 yıllık sürede Azerbaycan ordusu Kafkasya’nın en güçlü ordularından biri haline gelmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti kısa bir süre içerisinde gerek ekonomik gerekse de askeri lojistik alanında olarak büyük gelişmeler kaydetmiştir. Daha önceleri iki ülke arasında sık-sık sıcak çatışmalar olduğu fakat diğer devletlerin ve Minsk grubuna üye ülkelerin dahil olmasıyla 30 yıldır Ermenistan tarafından işgal edilen Dağlık Karabağ sorunu dondurulmuş haldeydi. İlk büyük çatışma 2016 yılının Nisan ayında başladı. Nitekim 1-5 Nisan olarak tarihe geçen Nisan savaşında Azerbaycan ordusu stratejik öneme sahip ‘‘Lele’’ tepe yüksekliklerini Ermeni işgalinden kurtarmayı başarmıştır.

   2020 yılının 12 Temmuz tarihinde Ermenistan ordusu Azerbaycan arazisinde sivil halkın yaşadığı Tovuz bölgesine saldırı gerçekleştirmiştir. Ermenistan ordusu tarafından yapılan bu saldırı iki temel amacı taşımaktaydı.

1.  Azerbaycanlı Sivil halka zarar verme.
2. Azerbaycan’ın ekonomik alandan stratejik projelerinin geçtiği ipek yolu şehri Tovuz şehrinin bombalayarak Azerbaycan’ın ekonomisine zara vermek düşüncesi olmuştur.

     Azerbaycan Ordusu tarafından Ermenileri bu saldırılarına kısa sürede sert bir şekilde karşılık verilmiştir. Ermenistan’ın bu saldırısı 12-19 Temmuz 2020 tarihine kadar sürmüştür. Süren bu çatışmalarda Azerbaycan Ordusu tarafından 1 Tümgeneral, 1 Albay ve 10 asker şehit olmuştur. Ermenistan Savunma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada 2 rütbeli ve 4 asker ölmüştür. Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Bakanlığı tarafında yapılan açıklamada 12-18 Temmuz tarihinde Ermenistan ordusunun 1 askeri kışlası, 1 topçu bataryaları, 1 radyoelektronik harp teknik aracı, 1 adet zırhlı araç yok edilmiş ve toplamda 20 Ermeni askerin öldürüldüğü belirtildi. 2020 yılının 27 Eylül tarihinde Ermenistan, Azerbaycan’ın sivil nüfusuna yönelik saldırı düzenledi. Ermenistan ordusu tarafından Azerbaycan’ın sivil yerleşim yerleri olan Gence, Mingeçevir, Terter, Beyleqan, Ağdam, Ağcabedi, Beylagan, Xızı, Abşeron, Goranboy, Yevlax, Berde, şehirleri uzak menzilli füzelerle bombalandı. Ermenistan ordusuna bağlı özel askeri tim üyelerinden bir rütbeli asker Azerbaycan ordusu tarafından yakalandı ve sorguda Azerbaycan2a karşı büyük bir askeri saldırı düşündüklerini söyledi.  Ermenistan tarafından 27 Eylül tarihinde yapılan saldırıda 2 sivil çocuğu öldü ve bir çocuk yaralandı. Ermenistan ordusuna destek için PKK, PYD, ASALA üyeleri İran üzerinden getirildi. Ermenistan yönetimi terör örgütlerinin militanları vasıtasıyla Dağlık Karabağ’da Azerbaycanlı sivilleri ve askerleri öldürmek için saldırılarına devam etti.  Terör örgütü ASALA ve PKK militanları Dağlık Karabağ’da savaşmak için Lübnan’dan davet edildi. Bilindiği üzere 1970-1999 yılları arasında Lübnan’ın Beka vadisi ASALA ve PKK terör örgütlerinin kurulduğu ve militanlarının eğitim gördüğü kamp olmuştur.

 Ermenistan tarafından atanan Dağlık Karabağ’ın sözde Cumhurbaşkanı olan Arayik Harutyunyan, Rus medyasına verdiği röportajında bu ifadeleri kullandı:

Biz Ermeniler Azerbaycan’ın sivil nüfusunu bilinçli ve gönüllü olarak bombalıyoruz çünkü Azerbaycan halkının korku içinde yaşamasını istiyoruz!

1 Ekim tarihinde Ermenistan Cumhurbaşkanı yardımcı Vagarşak Arutunyan Rusya devlet televizyonuna açıklamasında bu kelimeleri ifade etmiştir:

Biz bilerek ve isteyerek Azerbaycanlı sivilleri öldürüyoruz. Amacımız Azerbaycan2ın sivil halkında korku ve psikolojik baskı yaratmaktır!

Ermenistan yetkililerinin yaptıkları açıklamalara dikkat edersek Ermenistan yönetiminin uluslararası hukuku göz ardı ederek bölgede güvenliği ve barışı tehdit ettiğini açıkça belirte biliriz. Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada 27 Eylül-8 Ekim tarihleri arasında Azerbaycan ordusu Cebrayıl şehrini, Ağdere ve Fuzuli şehrine bağlı Karxulu, Şükürbeyli, Çereken, Daşkesen, Horovlu, Decal, Mahmudlu, Ceferabad, Yukarı Maralyan, Şeybey, Quycağ, Mehdili, Çaxırlı, Talış köyü, Aşağı Abdurrehmanlı, Yukarı Abdurrahmanlı, Sugovuşan, Qaraxanbeyli, Büyük Mercanlı, Nüzgar, Murovdağ zirvesi, Horadiz köyü, Sur köyü, Çaylı, Yuxarı Güzdek, Görezilli, Garacallı, Süleymanlı, Hadrut kasabası, Efendiler köylerini Ermenistan işgalinden kurtarılmıştır. Ermenistan’ın Moskova yönetiminden isteği üzerine 9 Ekim 2020 tarihinde geçici ateşkes için Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan Dışişleri Bakanları Moskovada bir araya geldi. Yapılan üçlü görüş 11 saat  olmak üzere kapalı şekilde sürdü.  Yapılan görüşün ardından Rusya Dışişleri bakanı Lavrov yaptığı açıklamada Azerbaycan ve Ermenistan arasında geçici ateşkes sağlandığını 4 maddeyi kapsayan anlaşmaya varıldığını ifade etti.  Yapılan bu anlaşmanın içeriği 4 ana maddeden oluşmaktadır.

1. 10 Ekim 2020 tarihinde 12:00-da ateşkes süresi başlamalı.
2. Sülh yapılması konusunda diplomasi görüşmeleri tekrar başlayacak.
3. Ateşkes anlaşması başladığı saatten itibaren iki taraf cesetlerin ve esirlerin değişime başlaması gerekmektedir.
4. Ateşkes anlaşması konusunda ilave maddeler kısa zaman içerisinde taraflarca belirlenecektir.(Resim 2)

Şekil 2: 10 Ekim 2020 Geçici Ateşkes Anlaşması

Ermenistan ordusu 10 Ekim saat 12:05’de  ateşkesi bozan ilk taraf oldu.  11 Ekim gece saatlerinde Azerbaycan’ın sivil yerleşim alanı olan ve en büyük ikinci şehri Gence şehrini smerç bombaları ile bombaladı (Azerbaycan Savunma Bakanlığı, 2020). Ermenistan yönetimi yapılan geçici ateşkes anlaşmasına aykırı davrandı ve uluslararası hukuku hiçe sayarak sivilllere yönelik saldırı düzünledi. Bu saldırı sonucunda 10 Azerbaycan’lı sivil hayatını kabederken Ermenistan ordusunun bu saldırısı Hocalı soykırımından sonra Azerbaycan’lı sivillere yönelik en büyük saldırısı olarak tarihe geçti. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 14 Ekim 2020 tarihinde ulusa seslenişinde halkına başsağlığı verdi ve 14-16 Ekim 2020 tarihlerinde Azerbaycan Ordusu tarafından Ermeni işgalinden kurtarılan yeni arazilerin adlarını açıkladı. Bu bölgeler:

14 Ekim 2020:

• Fuzuli şehri: Qaradağlı, Hatunbulaq, Qarakollu,
• Xocavend şehri: Bulutan, Melikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser köyleri.

16 Ekim 2020:

• Cebrayıl şehri: Doşulu, Hocevend şehrinin Edişe, Düdükçü, Edilli, Çiraquz köyleri,
• Fizuli şehri: Arış köyü.

    Ermenistan ordusu  17 Ekim gece saat 01:30’da Azerbaycan’ın sivil bölgeleri Gence ve Mingeçivir şehrine uzun menzilli füze ile tekrar saldırı düzenledi. Bu saldırı sonucunda Azerbaycan İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada 16  sivil vatan olmak 3-ü çocuk öldüğü, 53 sivilin ise ağır yaralandığı belirtildi.

17 Ekim 2020 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ulusa seslenişinde Azerbaycan ordusu tarafından Füzuli şehrinin Koçehmedli, Şiven, Cuvarlı, Pirehmed, Musabeyli, İşıqlı, Dedeli köyünü ve Füzuli şehrinin yıllar sonra Ermeni işgalinden kurtarıldığı haberini verdi.  18 Ekim  2020 tarihinde ise Azerbaycan’ın bağımsızlık günü ile alakadar Azerbaycan tek taraflı ateşkes uyguladı fakat Ermenistan tarafı Azerbaycan’ın silvi yerleşimleri olan Xızı, Abşeron,Tovuz, Şemkir, Gence, Göygöl, Goranboy, Terter, Berde, Ağdam, Gebele, Ağcebedi, Füzuli şehirlerine uzun menzilli Toçka-U füzeleriyle saldırı düzenledi.

• Zengilan şehir merkezi
• Zengilan şehri: Minjivan kasabasını, Hurama, Humarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Girah Müşlan, Udgün, Turabad, İçeri Müşlan, Melikli, Cahangirbeyli, Baharlı köyleri,
• Füzuli şehrinin Gecegözlü, Aşağı Seyidehli, Zerger köylerini,
• Cebrayıl şehrinin Belend, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli köylerini işgalden kurtardı.

     Zengilan şehrinin uzun yıllar sonra işgalden kurtarılması sonucunda Azerbaycan ve İran arasında sınır hatları tekrar belirlendiğini söyleye biliriz. Bu araziler tam olarak temizlendikten sonra sınır güvenliği amacıyla Azerbaycan-İran sınırına sınır gözetim merkezi kurulacağı ve yeni sınır geçiş kapısı açılacağı Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı tarafından belirtildi. İlaveten de belirtmemiz gereken önemli bir husus ise Zengilan önemli bir stratejim öneme sahip bir şehirdir. Nitekim Orta Doğu’dan getirilen silah, uyuşturucu maddeler (‘‘Eroin, Kokain’’) İran’dan üzerinden geçerek Zengilan şehiri getirilip oradan Avrupa pazarlarına satışa çıkarılmaktaydı. Bir nevi Zengilan şehri Ermenistan devletinin ekonomisini ayakta tutan silah kaçakçılığı ve uyuşturucu kaçakçılığının ana merkezi ve önemli transit şehiri konumundaydı. 21 Ekim tarihinde tarafların Dışişleri Bakanları Rusya’nın Moskova kentinde tekrar bir ara gelselerde görüş sonucunda hiçbir olumlu bir gelişme yaşanmadı. 26 Ekim tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ulusa seslenişinde aşağıdaki bölgelerin işgalden kurtarıldığını belirtti:

Qüdretli Azerbaycan ordusu Gubadlı şehrini Ermeni işgalinden kurtamıştır. Yaşasın Azerbaycan ordusu! Yaşasın Azerbaycan! Dağlık Karabağ Azerbaycanındır!

Şekil 3: Ermenistan’ın Azerbaycan’ın sivil şehrine saldırısı

Gubadlı şehrininin Ermeni işgalinden kurtarılması Ermenistan ordusunun bir nevi sonunu getiren olay oldu denile bilir çünkü Gubadlı rayonu Laçın şehrine sadece 30 dakiaklık mesafede stratejik öneme sahip bir bölgedir. Gubadlı şehri işgalden kurtarması sonucunda Azerbaycan ordusu kısa zaman içerisinde Laçın şehrine ilerleme fırsatı buldu. İlaveten de belirtmemiz gereken önemli bir husus ise Laçın şehri Ermenistan için kilit bölgedir. Çünkü  bu şehir Ermenistan ile Dağlık Karabağ’ı bağlayan önemli bir dehliz olan Laçin dehlizine sahiptir. Ermenistan işgalci ordusuna askeri personel ve askeri lojistik takviyeyi bu dehliz vasıtasıyla göndermektedir.

   27 Ekim 2020 tarihinde Ermenistan ordusu tarafından Azerbaycanın sivil yerleşim bölgesi Berde şehri Rusya üretimi olan ‘‘Smerch’’ isimli füzeler vasıtasıyla vuruldu. Bu saldırı sonrasında 1-i çocuk olmak üzere toplamda 5 sivil hayatını kaybederken, 13 Azerbaycanlı sivil yaralanmıştır. 28 Ekim günü Ermenistan ordus tarafından Azerbaycana ait 3 sivil yerleşim şehri tekrar ‘‘Smerch’’ füzeleri vasıtasıyla vuruldu. Ermenistan ordusu tarafından vurulan bu üç şehirden ikisi Terter ve Goranboy şehrileri az hazar ve görürken Berde şehrine yapılan saldırı sonucunda 21 sivil hayatını kaybedereken hayatını kaybedenlerin 8-i çocuk olduğunu belirtmek gerekiyor. Yapılan saldırı sonucunda 74 sivil ise ağır yaralandığı Azerbaycan İçişleri Bakanlığı ve Azerbaycan Prokurorluğu tarafından açıklandı. Savaş kanunlarına dikkat edersek savaş terimi iki devletin  askeri varlıkları arasında yapılması ve sivil yerleşim yerleri, siviller, kadınlar, çocuklar ve yaşlıların zarar görmemesi gerekmektedir (Azerbaycan İçişleri Bakanlığı, 2020). Fakat belirtmemiz gerekiyorki Ermenistan yetkililerinin isteği üzerine bilerek ve isteyerek siviller hedef alınmaktadır. Diğer taraftan belirtmemiz gereken önemli husus ise Ermenistan ordusunun Azerbaycan’ın ssivil yerleşimlerine yönelik saldırıda kullandığı ‘‘Smerch’’ isimli misket bomabaları 2010 yılı tarihinde BMGK tarafıdan uluslararası hukuk çerçevesinde yasaklandığı ancak Ermenistan tarafı bu bombalardan kullanmaya devam ettiğini ve uluslararası hukuku hiçe saydığını açıkca beirtmek gerekiyor. Bu olayla ilgili BMGK Ermenistan’a yönelik hiçbir kınama bildirisi veya önlem almayarak bir kez daha çifte standart uyguladığını görmekteyiz. Yapılan saldırının ardından Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, TBMM, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Milli Savunma Bakanlığı, Pakistan Dışişleri Bakanlığı yapılan saldırının  uluslararası hukuka aykırı olduğunu ve bu saldırır bir terör saldırısından farkı olmadığı belirterek kınama bildirisi yayımladı. 28 Ekim  2020 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ulasa seslenişinde bu kelimeleri  ile yapılan saldırıyı kınadı ve Azerbaycan  ordusu tarafından işgalden kurtarılan yeni bölgeleri açıkladı:

   Ermeni ordusunun bombalı terörü sonucunda Berde şehrinde Azerbaycanlı siviller hayatını kyabetmiştir. Allahdan ölenlere rahmet, ailelerine başsağlığı dilerim, yaralılara ise acil şifalar dilerim. Ermenistan ordusunun bu terör saldırısına Azerbaycan savaş meydandakı gerekli cevabı verecektir. Kudretli Azerbaycan Ordusu Zengilan şehrinin ‘‘Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zerneli, Füzuli şehrinin Mandılı, Cebrayılın Qazaneəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac, Qubadlı şehrinin Qiyaslı, Edilce, Qılıcan köylerini Ermeni işgalindan kurtarmıştır. Yaşasın Azərbaycan Ordusu! Karabağ Azərbaycandır!

8 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ulasa seslenişinde Dağlık Karabağ bölgesinin en önemli şehirlerinden Şuşa şehrinin ordusu tarafından işgalden kurtarıldığını belirtti. Azerbaycan’a bağı Nahçıvan Özerk bölgesinde 9 Kasım saat 18:30’da Rusya ordusuna ait Mi-24 helikopteri Ermenistan ile olan sınır bölgesinde Yeraş köyün mevkiinde alçak uçuş sebebi sonucunda Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin askeri radarlarına düşmesi neticesinde Azerbaycan askerileri tarafından vurularak düşürüldü. Mi-24 helikopterinin düşürülmesi sonucunda Rusya Dışişleri bakanı Lavrov tarafından yapılan açıklamayla olayın gerçek olduğunu ve helikopterin vurulması sonucunda iki rütbeli Rus askerinin hayatını kaybettiğini, bir rütbeli askerin ağır yaralı olduğunu ifade etti. Azerbaycan Dışişleri tarafından yapılan açıklamada bu şekildedir:

Mi-24 Rus helikopterinin düşürüldüğü bu bölgede daha önceki zamanlarda hiçbir Rus helikopterinin uçuş gerçekleştirmediği ve düşürülen helikopterin alçak uçuş yaptığını ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında savaş durumu sebebi ile oluşa bilecek herhangi bir provokasyona karşı önlem amacı kapsamında Azerbaycan ordusunun hava savunma sistemi vasıtasıyla düşürüldüğü belirtildi. Rus helikopterinin düşürülmesi sonucunda hayatını kaybeden askerlerin ailelerine başsağlığı diler ve yaralanan askere acil şifalar diler ilaveten de hayatını kaybeden ve yaralanan askerler için tazminat ödeyemeye hazırız.

   Azerbaycan Cumhurbaşkanı 9 Kasım 20:00’da sosyal medya vasıtasıyla yaptığı açıklamada Karabağ’ın 23 köyü Azerbaycan Ordusu tarafından işgalden kurtardığını ifade etti. Yapılan açıklamada işgalden kurtarılan köyler bunlardır:

• Fuzuli şehri- Gobu Dilağarda, Yal Pirehmedli, Yuxarı Yağlıvend, Dilağarda, Seyid Mahmudlu, Elesgerli.
• Hocavent şehri- Susanlıg, Domi, Tuğ, Akaku, Azıx.
• Qubadlı şehri- Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Xocik.
• Zengilan şehri- Keçikli, Ördekli.
• Hocalı şehri- Demirçiler, Çanagçı, Medetkent, Sığnag.
• Cebrayıl şehri- Hüseynalılar, Söyüdlü, Aşağı Sirik.

9 Kasım 2020 tarihinde Dağlık Karabağ gölgesinin sözde Cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan yaptığı açıklamada Şuşa şehri Azerbaycan ordusu tarafından geri alındığı ve Azerbaycan ordusunun ilerlemeye devam ettiği, birkaç gün içerisinde takviye olmadığı takdirde Hankendi şehrinin kaybettiklerini ifade etti. 10 Kasım 2020 tarihinde saat 01:00’da Ermenistan başbakanı Paşinyan’ın sosyal medya hesabından yaptığı video açıklamasında Ermenistan ordusunun ikinci Karabağ savaşını kaybettiğini, Dağlık Karabağ ve işgal edilmiş arazilerden Ermeni ordusunun tamamen çekileceği, BMGK kararlarına esasen işgali bitireceklerini bu çerçevede anlaşma metnini imzaladığını açıkladı.  Bu açılamadan kısa süre sonra 04:00’da Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı Vladimir Putin ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev video konferans görüşmesi vasıtasıyla Azerbaycan Cumhuriyetinin galibiyetiyle sonuçlanan ikinci Karabağ savaşını veya ‘‘Vatan Savaşını’’ sonlandıran ateşkes anlaşması metnini onayladılar. Yapılan bu ateşkes anlaşmasında ikinci Karabağ savaşının kazanan tarafı Azerbaycan, mağlup tarafı Ermenistan ve garanti devlet gibi Rusya onayladı. Yapılan ateşkes anlaşması 9 madde ve alt başlıklardan oluşmaktadır ve aşağıdaki gibidir:

1. Anlaşma 10 Kasım Moskova saatiyle 00:00, Bakü saatiyle 01:00 da yürürlüğe girdi.
   1. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri ve Ermenistan ordusu kontrol ettikleri bölgelerde kalacak.
   1.  Dağlık Karabağ’da statüko olmayacak.
2. Ermenistan Kelbecer şehrini 15 Kasım 2020 tarihinde, Ağdam ve Kazak bölgelerini 20 Kasım 2020 tarihine kadar, Laçın şehrini ise 1 Aralığa kadar Azerbaycan Cumhuriyetine bırakacaktır.
3. Dağlık Karabağ’ı Ermenistan ile birleştiren 5 km uzunluğundaki Laçın koridoruna Rusya Federasyonu barış güçlerinden oluşan 1960 Rus askeri, 380 özel askeri araç, 90 zırhlı araçla kontrol noktası oluşturulacak.
4. Rusya Federasyonu barış güçleri bu bölgede 5 yıl kalarak görev yapacaklar.
   1. Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçlerinin 5 yıllık görev süreleri dolmasına 6 ay kala bu sürenin gerektiği taktirde 5 yıl daha yenilene bilir.
5. Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde Rus kontrol merkezi kurularak tüm gerekli tedbirler alınacaktır. Böylelikle Ermeni işgalinden kurtarılan topraklarda Ermeniler tarafından yapıla bilecek herhangi ateşkesin ihlali önlenecektir.
6. Karşıdaki 3 yıl içinde Hankendi şehri ile Ermenistan arasında yol yapılacak ve bu yol Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçleri tarafından denetlenecektir.
7. Ermenistan ordusunun geri çekilmesi Rusya Federasyonu barış güçleri kontrolünde yapılacaktır.
8. Azerbaycan Cumhuriyeti ve Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti bölgesiyle bağlayan bir ulaşım koridoru çekilecektir.
9. Ermenistan’ın 1990-1994 yılları arasında Karabağ’ı işgali sırasında kendi topraklarından çıkarılmaya maruz kalmış mülteciler Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin kontrolü çerçevesinde Dağlık Karabağ ve işgalden kurtarılmış diğer şehirlere döneceklerdir.
   1. Taraflar arasında cenaze ve esirlerin değişimi kontrollü bir şekilde yapılacaktır.

11 Kasım 2020   tarihinde yapılan tekrar düzenleme ile Türkiye Cumhuriyeti Türk Silahlı Kuvvetleri ordusu askerleri ve Rusya Federasyonu’nun Barış Güçleri Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesinde denetim ve gözetim noktalarını kura bilecek ve bu bölgede 5 yıl kalacaktır. Anlaşmaya yapılan değişiklikler ve ek maddeler aşağıdaki şekildedir:

• 3. Maddeye ek olarak: 3.1 Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından da Azerbaycan’ın Laçın koridoru Rus askerleri ile ortaklaşa denetlenecek.
• 4. Maddeye ek olarak: Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçleri bu bölgede 5 yıl kalarak görev yapacaklar.
• 6. Maddeye ek olarak Türk Silahlı Kuvvetleri Rusya Federasyonu barış güçleri ile Laçın koridoruna giriş ve çıkışları tam şekilde kontrol ede bilecek.
• Türk Silahlı Kuvvetleri ateşkes durumunda tarafından yapılacak herhangi bir provokasyonu Rusya Federasyonu’na iletecek ve bu provokasyona karşı ciddi önlemler almaya tam hukuku sahiptir.
• Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrol merkezi Karabağ’ın işgalden kurtarılmış şehirlerinden birinde kurulacaktır.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Dağlık Karabağ’da yaşayan sivil Ermenileri kontrollü şekilde izlemeyi için askeri karakollar ve kontrol noktaları kurma yetkisine sahiptir.

   Anlaşmaya gereğince 11 Kasım 2020 tarihinde 1960 askerden oluşan Rus barış gücü askerleri, Dağlık Karabağ bölgesine giriş yaptılar. Yapılan anlaşmanın ardından 15 Kasım’da geri verileceği belirtilen Kelbecer şehrinin boşaltılması için 10 gün daha ilave zaman istendi ve Azerbaycan tarafından bu zaman isteği olumla karşılandı. 20 Kasım 2020 tarihinde Ağdam, 25 Kasım 2020 tarihinde Kelbecer, 1 Aralık 2020 tarihinde ise Laçın şehrinin Ermenistan tarafından Rus barış güçlerinin kontrolü altında Azerbaycan ordusuna geri verilmesiyle Azerbaycan Cumhuriyetinin toprak bütünlüğü sağlanmıştır. Yapılan anlaşma gereğince Rusya’nın bölgede bulunduracağı Rus barış güçlerini yönetecek şahıs Azerbaycan asıllı Or. General Rüstem Muradov’u tayin edilmiştir. Bu barış gücü Dağlık Karabağ bölgesinde 5 yıl kalacak ve tarafların isteği üzerine bu 5 yıl daha da uzatıla bilecektir. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 27 Eylül 2020 tarihinde kısmı seferberlik açıklaması sonucunda 44 günlük harekât 10 Kasım 2020 tarihine kadar sürmüş ve İkinci Karabağ savaşı Azerbaycan ordusunun sahada ve masada galibiyeti ile sonuçlanmıştır.

Şekil 4: Smerç Bombası

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı yardımcı Hikmet Hacıyev yaptığı açıklamada 44 günlük savaşı bu şekilde anlatmıştır:

   1993 yılının 30 Nisan tarihinde BMGK tarafından ‘‘822,874,884, 853’’ saylı 4 kararname kabul edilmiş ve bu kararnamelerde Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 şehrin Ermenistan ordusu tarafından 1991-1993 yılları arasında işgal olduğu ve Ermenistan’ın bir an önce bu işgali sonlandırarak Azerbaycan’a geri verilmesi gerektiği resmî şekilde beyan edilmiş fakat 27 yıldır bu kararlar uygulanmamıştır (Birleşmiş Milletler Resmi Sitesi, 2020). İlaveten de Ermenistan Madrid Prensipleri, Oslo görüşmelerine zıt hareket ederek Azerbaycanlı sivillere karşı saldırısını yıllardır devam ettirmiştir.

    Azerbaycan ordusu uluslararası hukukta tanınan kendi sınırları çerçevesinde 44 günlük askerî harekâtı sürdürmüş ve BMGK-nın 51. Maddesinde belirtildiği gibi meşru müdafaa hakkını kullanmıştır.

BMGK tarafından kabul edilen 51. Maddesi aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:

Silahlı saldırı Birleşmiş Milletler Üyesi hedef olması halinde, Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin korunması için gerekli önlemleri alıncaya dek, bu Şartın hiçbir hükmü, bireysel ya da ortak meşru savunma hakkına halel getirmez. Üyeler tarafından bu meşru savunma hakkının kullanılması sırasında alınan önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecek ve Güvenlik Konseyinin işbu Şart uyarınca herhangi bir zamanda böyle bir eylemde bulunma yetkisini ve sorumluluğunu hiçbir şekilde etkilemeyecektir. Uluslararası barış ve güvenliği sürdürmek veya yeniden tesis etmek için gerekli görmektedir ( Birleşmiş Milletler Resmi Sayfası, 2020). “

Şekil 5: Askeri Geçit Töreni Bakü 10.12.2020

Azerbaycan Savunma Bakanlığının resmî sitesinde yapılan açıklamada Azerbaycan ordusu 44 günlük askerî harekâtında 2783 şehit verildiği belirtilmiştir. 4 Aralık 2020 tarihinde 2783 şehit yerel saatle 12:00’da 1 dakikalık saygı duruşuyla anılmıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından yapılan açıklamada 10 Kasım 2020 tarihi Azerbaycan’ın zafer günü ilan edilmiş ancak 10 Kasım tarihi Türkiye Cumhuriyeti’nde Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ölüm yıldönümü olması nedeniyle değiştirilerek 8 Kasım 2020 tarihi olan Dağlık Karabağ’ın Şuşa şehrinin işgalden kurtarıldığı tarih zafer günü olarak imzaladığı kararla kabul edildiğini belirtti (Azerbaycan Savunma Baknalığı Resmi Sayfası, 2020). Azerbaycan Cumhurbaşkanının isteği üzerine 10 Aralık tarihinde askerî geçit töreni düzenlendi. Askerî geçit törenine Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eşi davet edilmiştir. Azerbaycan’ın galibiyeti ile sonuçlanan 44 günlük ikinci Karabağ savaşında hayatını kaybeden 2873 şehidin anısında askerî geçit törenine Türk ordusu 2783 askeri katılım sağlamıştır. Askeri geçit töreninde Türk askerinin katılımı bir nevi Nuri Paşa komutasındaki Türk ordusunun 1919 yılında Bakü şehrinin işgalci kuvvetlerden kurtarmasını kareleri yansıttığını söyleye biliriz. Analiz dosyasına Bakü fatihi Nuri Paşanın Bakü’nün 28 Şubat 1920 yılında işgalinin ardından dediği bu kelimelerle noktalamak isterim (Ruslan Rehimov, 2019):

“Ağabeyimin (Enver Paşa) şehit olması kalbimi ne kadar sızlattıysa, Azerbaycan’ın istilası kalbimi ondan daha çok sızlattı. Ağabeyim bir faniydi. Fakat Azerbaycan’daki Türklük ebedidir. Keşke hayatımı kaybetseydim de Azerbaycan Türklüğün dışında kalmasaydı.”

Şekil 6: Trt Haber Karabağ Anlaşması

Azerbaycan Cumhuriyetinin Diaspora Bakanlığının KARABAKH İS AZERBAİJAN Milli Platformunun Türkiye Cumhuriyeti Resmi Koordinatörü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dr adayı Elvin ABDURAHMANLI